Valfactor en Clearance

Valfactor

Het begrijpen van de term valfactor, en het beperken van deze factor is essentieel om veilig op hoogte te kunnen werken. De valfactor is een verhouding tussen de lengte van de val en beschikbare touwlengte/ lengte van de leeflijn. De valfactor geeft ons een indicatie van de krachten tijdens een val. Het doel is ten alle tijden een val te voorkomen maar mocht dit onverhoopt niet lukken is een zo klein mogelijke valfactor gewenst.

Valfactor= hoogte van de val : lengte van de leeflijn

Voorbeeld ankerpunt boven aanbind punt:
Uw valbeveiliging is op een hoogte van 1,5m aan een ankerpunt bevestigd (ooghoogte).
Het aanbind punt (A, Sternaal of Dorsaal) op uw harnas bevind zich op 1,3m.
Uw leeflijn heeft een lengte van 0,8 m. 
De val afstand is dus 0,8m (lengte leeflijn) – 0,2m (1,5-1,3) = 0,6m
0,6m : 0,8m = valfactor 0,75 u zou in dit geval een acceptabele val maken.

Voorbeeld ankerpunt onder aanbid punt:
Uw valbeveiliging is op een hoogte van 20 cm aan een ankerpunt bevestigd.
Het aanbind punt (A, Sternaal of Dorsaal) op uw harnas bevind zich op 1,3m.
Uw leeflijn heeft een lengte van 1,5 m. 
De val afstand is dus 1,5 m (lengte leeflijn) + 1,1m (1,3 – 0,2) = 2,6m
2,6m : 1,5m = valfactor 1,7 zonder valdemper loopt u hierbij letsel op.

Vuistregels beperken valfactor

Gelukkig is het niet nodig om in de praktijk continu ingewikkelde berekeningen te maken maar kunnen we vertrouwen op een aantal simpele vuistregels. Door het gebruik van deze vuistregels kun je gemakkelijk de valfactor inschatten.

Valfactor 0: Het ankerpunt bevindt zich boven het hoofd en de vanglijn staat gespannen tussen het ankerpunt en de werknemer. Dit is bijvoorbeeld het geval met SRL (self retracting lifeline) apparaten die werken middels het ‘autogordel principe’.

Valfactor 1: Het verankeringspunt bevindt zich op het niveau van het bevestigingspunt van het harnas of erboven. Daardoor is een vrije val mogelijk die gelijk is aan de lengte van de vanglijn, voordat de valdemper gaat werken om de val te stoppen.

Valfactor 2: Het ankerpunt bevindt zich op het niveau van de voeten van de werknemer. Hierdoor is een vrije val van twee keer de lengte van de vanglijn mogelijk voor de valdemper gaat werken om de val te stoppen.

Een valfactor 2 dient ten alle tijden te worden voorkomen. Zelfs in in combinatie met een valdemper lopen de krachten op het lichaam hoog op en is er dus verhoogd risico op letsel. Daarnaast is de valafstand groter en is dus ook de kans groter dat je tijdens de val een object raakt.

Wat gebeurt er met je lichaam tijdens een val?

Na een wellicht spannende vrije val is een impact onvermijdelijk. De valfactor zegt iets over de te verwachten impact. Zie het als een parachute sprong; Is de valfactor laag dan maak je een korte vrije val en gaat de parachute op tijd open, je maakt een zachte landing. Is de valfactor hoog dan maak je een langere vrije val en gaat de parachute later open, de landing is aanzienlijk harder. Ben je de parachute of je leeflijn vergeten dan is de impact fataal…

Ons lichaam kan best een dreun verduren maar bij een val kunnen de krachten en de impact flink oplopen. Is de kracht op je lichaam tijdens een val hoger dan 6 kN dan is de kans op (zwaar) letsel aanzienlijk. Gelukkig hebben fabrikanten hier iets op gevonden, door een valdemper te integreren in vallijnen word een gedeelte van die krachten opgevangen. Op deze manier word de kracht op het lichaam gereduceerd tot onder de 6 kN om de kans op zwaar letsel te verkleinen. Tijdens dit proces scheurt de valdemper door een aantal stiksels heen en neemt de leeflijn wel in lengte toe. Dat is wel iets om rekening mee te houden. Daarnaast hebben ook de valdempers beperkingen en zullen zij niet in iedere situatie (bijvoorbeeld bij personen >130kg) voldoende bescherming bieden. Hierover is in de gebruikershandleiding vaak meer informatie te vinden.

Naast letsel door de impact is het goed mogelijk dat een persoon door de impact buiten bewustzijn raakt. Als een persoon gedurende een langere tijd stil hangt in een valgordel resulteert dit in een orthostatische intolerantie. Deze medische toestand kan uiteindelijk een hartstilstand en de dood tot gevolg hebben.

Hieronder vind u een indicatie van de te verwachten krachten bij een val:

Opmerking:
Ondanks dat val absorbers het mogelijk maken om een val van 4 m te stoppen met een “acceptabele” impactkracht van minder dan 6 kN, is een dergelijke val niet onschadelijk. Het wordt te allen tijde aanbevolen om de valafstand zo veel mogelijk te verkleinen.
 

Slingereffect

Een factor die vaak word onderschat is het slingereffect of pendule werking. Wanneer een ankerpunt zich niet loodrecht boven de gebruiker bevind maakt de gebruiker bij een val een slingerbeweging. Door deze slingerbeweging kan een muur of ander object tijdens de val geraakt worden. Hoe groter de hoek ten opzichte van het ankerpunt des te harder de pendule en dus eventuele impact. Door een grote horizontale afstand van het ankerpunt kan de lengte van de leeflijn zelfs zo oplopen dat bij een val alsnog de grond geraakt word.

De meeste fabrikanten van SRL’s adviseren daarom ook een maximale beweegruimte van 15 graden vanuit de loodlijn. Raadpleeg de gebruikershandleiding voor meer informatie.

Clearance

Naast de valfactor en het slingereffect dient u tot slot rekening te houden met de minimale vereiste vrije ruimte (clearance). Wanneer er te weinig vrije ruimte is zou u tijdens een val alsnog de oppervlakte kunnen raken. In dat geval dient een andere techniek toegepast te worden.

Het is fijn dat je na een val niet alsnog je enkels breekt omdat er net te weinig vrije ruimte is. Daarom is de minimale afstand tussen de voeten en het oppervlak vastgesteld op 1m. Dit word de immobiliteitsafstand genoemd. 

Rekenvoorbeeld minimaal vereiste vrije ruimte: 
A) Lengte van de leeflijn + karabiner = 1,15m
B) Maximale lengte na uitscheuring van de energieabsorber = 0,8 m 
C) Afstand tussen de bevestiging aan de gordel en de voeten van de gebruiker = 1,5m 
D) Minimale immobilisatieafstand = 1m 
Minimaal vereiste vrije ruimte = 4,45 meter  (1,15 + 0,8 + 1,5 + 1)

Nu is het zo dat de lengte na uitscheuring afhankelijk is van gebruikersgewicht en de valfactor. Als het gebruikersgewicht en de valfactor dus laag zijn is er minder dan de voorgeschreven clearance nodig. Is de minimale benodigde vrije ruimte niet beschikbaar? Door de valfactor laag te houden los je dit probleem in veel gevallen gemakkelijk op. Ondanks dat de aanbevolen clearance bijvoorbeeld 4,45m is hoeft het dus niet zo te zijn dat de valbeveiliging op 3m niet beschermd.

Een gedetailleerde uitleg over het optimaliseren van de clearance vind u op de website van Petzl.
Optimizing clearance with Absorbica I and Y
Clearande values with Absorbica I and Y

TIP: Het doel en effect van iedere val absorber in leeflijnen is hetzelfde: De valimpact reduceren tot maximaal 6 kN. Echter de lengte na uitscheuring, en dus de ruimte die de val demper nodig heeft is per producent verschillend. Zo heeft Petzl een vrij lage clearance maar zie je vaak bij goedkopere leeflijnen dat een enorme clearance nodig is. Meer over de benodigde clearance is te vinden in de gebruikershandleiding van uw materialen. De gebruikershandleiding van uw producten is tevens in ons inspectie portal te vinden.